Qangʻar ittifoqi
| ' 'Qangʻar ittifoqi Konfederatsiya | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 G'arbiy Turk xoqonligi qulagandan so'ng Qangʻar ittifoqi | ||||
| Poytaxti | Ulutovda joylashgan | |||
| Til(lar)i | Qadimgi turkcha | |||
Qangʻar ittifoqi hozirgi Qozogʻiston hududida turkiy davlat edi. Qangʻar etnik nomi hozir qozoq, oʻzbek[1] va qoraqalpoq xalqlari tarkibiga kiruvchi qangʻli xalqining ilk oʻrta asrlardagi nomi. Qangʻarlar ittifoqining poytaxti Ulitov togʻlarida joylashgan edi. Uch qabila (yunoncha : Dagar) nomi bilan mashhur boʻlgan pecheneglar, qangʻarlar va oʻgʻuzlar, qarluqlar va kimek-qipchoqlar ittifoqi tomonidan magʻlubiyatga uchratilgach, bulgʻorlarga hujum qilib, Sharqiy Yevropada pecheneglar davlatini tashkil etishdi (milodiy 840—990).
Etimologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrxun yozuvlarida tilga olingan Kengeres islom olamida va gʻarbda Kangar nomi bilan tanilgan, bu uchta pecheneg qabilalarining umumiy nomi[2]. Vizantiya imperatori Konstantin Porfirogenitning taʼkidlashicha, Kangar olijanoblik va jasorat maʼnosini anglatadi[3]. Ukrainalik tarixchi Omeljan Pritsak, kangarningʻ' kelib chiqishi toxarcha A * kânk „tosh“ , Kengeres esa Kengerni eron tilidagi As etnonimi bilan birlashtirib, goʻyoki * ârs < * âvrs < * Aoruša (yunoncha: orsi ) dan kelib chiqqan, deb taxmin qiladi. Biroq, Golden eʻtiroz bildirdi * Aoruša Ors / Urs va Pritsakning Kengeres-Kangarlar etnonimi haqidagi fikri va aralash toxar-eron kelib chiqishi "juda ishonarsiz" boʻlib qoldi[4] . Boshqa sharqshunoslar Markvart, Toltsov, Klyashtorniylar Kangar va Kengeresni Kuman-Qipchoq konfederatsiyasining sharqiy guruhi Qangʻli bilan, shuningdek, Xitoy manbalarida Qangju bilan bogʻlashga harakat qilganlar. Axinjanov qipchoqlar Qangli hududini egallab olgandan soʻng oddiygina Qangʻli nomini oʻzlashtirgan degan taxminni ilgari suradi[5].. András Rona-Tas (1996, 1999) pecheneglarni „jigarrang“ degan maʼnoni anglatuvchi kongor soʻzi bilan (otlarining yunglarining rangini nazarda tutadi) Kavkaz mintaqasida mavjud boʻlgan Kangar etnik nomi bilan bogʻlanishini taklif qiladi.
Mustaqillik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qangʻarlar xitoylar tomonidan Jetisu bosib olingandan soʻng Turk xoqonligidan mustaqil boʻladilar. Sirdaryo shaharlari oʻz muxtoriyatini saqlab qoldi. Janubiy Qozogʻistonda oʻgʻuzlar, Irtish daryosi vodiysida kimaklar, Mugodjarda kumanlar, Shimoliy Qozogʻistonda qipchoqlar kangar ittifoqining vassaliga aylandi.
7-asr oxirida Sirdaryo shaharlari qoʻzgʻolon koʻtarib, Soʻgʻdiyona bilan ittifoq tuzdilar. Qoʻzgʻolon muvaffaqiyatli boʻldi, ammo musulmon arab qoʻshinlari janubdan Soʻgʻdiyonaga hujum qildi. Qoʻzgʻolon susaydi, Qangʻarlar Sirdaryo shaharlarining muxtoriyatini davom ettirishga rozi boʻldilar.
Ittifoqning qulashi
[tahrir | manbasini tahrirlash]8-asr boshlarida oʻgʻuz konfederatsiyasi va Toshkent shahri Qangʻar ittifoqidan ajralib chiqdi. Arablar Sigʻnoq, Jand va boshqa boy Qangʻar shaharlariga bosqinlarni davom ettirdilar. Oʻgʻuzlar kimeklar va qarluqlar bilan ittifoq tuzdilar va ularning birgalikdagi hujumi natijasida qangʻarlar magʻlub boʻldi[6] . Uchta qangʻarlar qabilalari va besh ittifoqdosh turkiy qabilalar, yaxlit Pecheneg nomi ostida, keyinchalik Sharqiy Evropada ouzlar va xazarlar bilan chegaradosh bir podshohlikni yaratdilar.
Yana qarang qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Pecheneglar
- Kankalilar (ehtimol kangarlar bilan bogʻliq boʻlgan xalq)
- Kangju
- Katta juz
- Markaziy dasht tarixi
- Turkiy xalqlar
- Turkiy xalqlar davri (500–1300)
- Turkiy sulolalar va mamlakatlar roʻyxati
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Tolstoi V. P. Origin of the Karakalpak People//KSIE, Moscow, 1947. p.75
- ↑ P.Golubovsky, Pechenegs, Torks, and Polovetses before Tatar invasion, SPb, 1884. p.55, in L.Gumilev, Ancient Türks, Ch.20 (In Russian)
- ↑ Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio
- ↑ Golden, Peter B.. An Introduction to the History of the Turkic People. Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1992 — 264–265-bet.
- ↑ Golden 1992.
- ↑ Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic People. Otto Harrassowitz, Wiesbaden.